Encyclopedieën

Algemene encyclopedieën

de Realencyclopädie (RE)

Wissowa G. (Neue Bearbeitung) e.a., Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Reihe I (47 Bd. A-Q), Reihe II (19 Bd. R-Z), Suppl. (15 Bd.), Stuttgart – München, 1893-1978 (= Stuttgart, 1958-1978)

De grootste en belangrijkste encyclopie voor Klassieke Studies; een monument waaraan bijna een eeuw lang gewerkt is.

Het werd geconcipieerd door Georg Wissowa als nieuwe bewerking van de oudere Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (o.l.v. August Friedrich Pauly, 6 Bd. 1832-1852), maar groeide al snel uit tot een veel groter en ambitieuzer project; een modelvoorbeeld van de ‘Deutsche Grundlichkeit’. Sinds 1914 verschenen de banden parallel in twee ‘Reihe’. De eerste ‘Reihe’ (t.e.m. Q) werd voltooid in 1963, de tweede (die begon met de letter R) pas in 1972. Maar het duurde nog tot 1978 voor ook de supplementbanden voltooid waren.

Sommige artikels vormen lange originele studies (die af en toe ook als afzonderlijke separata zijn uitgegeven).

De kwaliteit van de lemmata is doorgaans zeer hoog. Ze zijn geschreven door de beste vakspecialisten van hun tijd. Vele lemmata in de oudere banden van de RE zijn verouderd, maar dit geldt minder voor de meer recente banden. De verzameling ‘realia’ (feiten) in de RE blijft onovertroffen zodat de RE nog steeds in vele gevallen de meest aangewezen plaats is om snel basisinformatie te vinden. Elk artikel geeft een uitstekende status quaestionis op het moment van de redactie.

In principe beperkt de RE zich tot de Grieks-Romeinse oudheid tot de 6e eeuw n.C., maar vele artikels zijn ruimer en behandelen ook latere of niet-Griekse-Romeinse ‘realia’.

De consultatie wordt jammer genoeg bemoeilijkt door de structuur van het werk:

  • Elk volume is geordend volgens alfabetische lemmata, maar heeft op het einde een bijlage met ‘Nachträge’ waarin (eveneens alfabetische geordend) de artikels zijn opgenomen die door hun auteurs te laat werden ingediend.
  • Daarnaast werden sinds 1903 supplementbanden uitgegeven met artikels die in de eigenlijke encyclopedie ‘vergeten’ waren of waarvan de uitgevers meenden dat revisie nodig was. Elke supplementband is intern opnieuw alfabetisch gerangschikt.

Om de consultatie te vergemakkelijken werden na afsluiting van het werk registers en indices samengesteld:

  • MurphyP., Index to the Supplements and Supplement Volumes of Pauly-Wissowa’s R.E., Chicago, 1980, 2nd edition, 144 p.
  • Gärtner, Hans – Wünsch, Albert, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft. Register der Nachträge und Supplemente, München, 1980, 250 p.
  • Erler, Tobias – Frateantonio, Christa e.a, Paulys Realencyclopaedie der classischen Altertumswissenschaft (Gesamtregister): I. Alphabetischer Teil. II. Systematisches Sach- und Suchregister (cd-rom), Stuttgart, 1997, 1158 p. + 1 cd-rom

Consultatie van de RE houdt idealiter in dat telkens hetzij het ‘Gesamtregister’ geconsulteerd wordt, hetzij zowel de eigenlijke volumes geraadpleegd worden als Murphy 1980(2) of Gärtner – Wünsch 1980.

Voor studenten en niet-specialisten is het praktisch gezien best om consultatie van de RE te combineren met consultatie van de Kleine Pauly, de Neue Pauly en andere meer toegankelijke encyclopedieën.

De RE staat nu gedeeltelijk online: http://de.wikisource.org/wiki/Paulys_Realencyclop%C3%A4die_der_classischen_Altertumswissenschaft

Der Neue Pauly (DNP) – Brill’s New Pauly

Cancik, Hubert – Schneider, Helmuth – Landfester, Manfred (ed.), Der Neue Pauly Enzyklopädie der Antike. 13 Bände Altertum A-Z, 5 Bände Rezeptions- und Wissensgeschichte A-Z, Stuttgart, Metzler, 1996-2003, 11611 p.
= Cancik, Hubert – Schneider, Helmuth – Landfester, Manfred (ed.), Brill’s New Pauly Encyclopedia of the Ancient World, Leiden, Brill, 2003-
(20 delen)

= New Pauly Online, Leiden, Brill, http://www.paulyonline.brill.nl/

Der Neue Pauly. Supplemente, Stuttgart, Metzler, 2004-

  1. Eder, Walter – Renger, Johannes (ed.), Der Neue Pauly. Supplemente 1: Herrscherchronologien der antiken Welt. Namen, Daten, Dynastien, Stuttgart, Metlzer, 2004
  2. Landfester, Manfred (ed.), Der Neue Pauly. Supplemente 2: Geschichte der antiken Texte. Autoren- und Werklexikon, Stuttgart, Metzler, 2007
  3. Cancik, Hubert – Landfester, Manfred – Schneider, Helmuth e.a., Der Neue Pauly. Supplemente 3: Historischer Atlas, Stuttgart, Metzler, 2007
  4. Landfester, Manfred – Egger, Brigitte (ed.), Der Neue Pauly. Supplemente 4: Rezeptions- und Wissenschaftsgeschichte. Register zu den Bänden 13-15/3 des Neuen Pauly, Stuttgart, Metzler, 2005
  5. Der Neue Pauly. Supplemente 5: Die antike Mythologie in Literatur, Musik und Kunst von den Anfängen bis zur Gegenwart, Stuttgart, Metzler, 2008
  6. Der Neue Pauly. Supplemente 6: Gelehrte und Wissenschaftler der Klassischen Altertumswissenschaften (14.-20. ). Biographisches Lexikon, Stuttgart, Metzler, [aangekondigd 2010]
  7. Der Neue Pauly. Supplemente 7: Komparatistik der Antike, Stuttgart, Metzler, [aangekondigd 2009]
    (Algemene en vergelijkende literatuurwetenschap van de oudheid)

Voorgesteld als opvolger van de grote RE; samengesteld met hulp van een 1000-tal onderzoekers uit diverse landen, maar inhoudelijk beperkter en kwalitatief aanzienlijk minder betrouwbaar. Sommige artikels zijn zeer goed, andere veel minder. Best te gebruiken in combinatie met de grote RE en de Kleine Pauly.

De tijdsafbakening gaat in principe tot de 8e eeuw n.C., maar in de praktijk is er weinig verschil met de grote RE. Wel besteedt DNP meer en vooral meer systematisch aandacht aan de ‘receptiegeschiedenis’ van de oudheid. Dit is ongetwijfeld een meerwaarde voor classici, mediëvisten en modernisten.

Het project is commerciëler dan de grote RE of de Kleine Pauly. De Engelse vertaling is gebeurd op basis van de Duitse tekst zonder consultatie van de originele auteurs (hoewel velen hun originele bijdrage in het Engels schreven, die dan vervolgens vertaald werd naar het Duits door Metzler (de Duitse uitgever)).

De online versie geeft toegang tot het volledige werk in Duits en Engels.

De Supplementbanden zijn daarentegen wel een zeer welkome aanvulling. Supplementband 4 is ‘slechts’ een registerband bij banden over Receptiegeschiedenis, maar de anderen zijn op zich belangrijke referentiewerken. Zij komen elders in dit compendium nog terug.

Reallexikon für Antike und Christentum (RAC)

Klauser Theodor (ed.), Reallexikon für Antike und Christentum: Sachwörterbuch zur Auseinandersetzung des Christentums mit der Antiken Welt, Stuttgart, 1950-

  1. Franz Joseph Dölger-Institut zur Erforschung der Spätantike, Bonn, http://www.antike-und-christentum.de/

Even groots van opzet als de Pauly-Wissowa, met ongeveer dezelfde tijdsafbakening (tot de 6e eeuw n.C.), maar met veel meer aandacht voor het Nabije Oosten. De nadruk ligt op filosofie en religie (vnl. christendom), maar ook andere onderwerpen komen ruimschoots aan bod. De artikels zijn meestal langer en grondiger dan deze van de RE. Net als daar verschijnen er regelmatig supplementbanden.

De publicatie gebeurt in regelmatige afleveringen, die ongeveer om de twee jaar één volledige nieuwe band vormen.

De laatste volledig verschenen band gaat tot aan Montanismus.

Op de website van het ‘Franz Joseph Dölger Institut zur Erforschung der Spätantike’, waar het RAC project gecoördineerd wordt, worden enkele hulpmiddelen ter ondersteuning van het gebruik van het RAC aangeboden. Je vindt hier

  • Een elektronische index (‘Stichwörtreliste’)
  • De oplossing van de gebruikte afkortingen

 

Brill Encyclopedia of Early Christianity Online

“The Brill Encyclopedia of Early Christianity focuses on the history of early Christian texts, authors, ideas. Its content is intended to bridge the gap between the fields of New Testament studies and patristics, covering the whole period of early Christianity up to 600 CE. The BEEC aims to provide a critical review of the methods used in Early Christian Studies and to update the historiography.”

The Encyclopaedia of Ancient History

Bagnall, Roger S. (ed.), The encyclopaedia of ancient history, 13 vol., Chichester, Blackwell, 2012

Een alomvattende encyclopedie, van variable kwaliteit. Als meest recent naslagwerk altijd te gebruiken samen met de andere naslagwerken.

Enciclopedia dell’arte antica classica e orientale

Enciclopedia dell’arte antica classica e orientale; 13 vol., Roma, 1958-1994

Toegespitst op kunst, maar zo ruim dat het belang ervan dat van zuivere kunstgeschiedenis overstijgt. De 7 normale banden werden gevolgd door een eerste supplementsband (1973), een band indices (1984) en 3 atlasbanden (1973, 1981, 1985). In 1994 verscheen een tweede supplementband.

Hier vind je o.m. alle bekende namen van kunstenaars uit de oudheid (incl. de meest obscure), antieke auteurs die over kunst geschreven hebben, kunstwerken, technische termen, alle individuen waarvan afbeeldingen of beelden bekend zijn, enz. Met overvloedige illustraties, bibliografie enz.

Dizionario epigrafico

De Ruggiero E., Dizionario epigrafico di antichità romane, 1895-

Nog niet voltooid. De laatst voltooide band (IV, I-L) dateert al van 1985, de laatst verschenen aflevering dateert van 1997 (tot het lemma ‘Mamma’).

Toegespitst op epigrafie, maar veel ruimer zodat het belang dat van de epigrafie overstijgt. Vooral voor alles wat te maken heeft met politieke instellingen en staatsrecht, is dit een uitstekend werkinstrument.

Dictionnaire des Antiquités Grecques et romaines (DAGR)

Daremberg, Ch. – Saglio, E. – Pottier, E., Dictionnaire des antiquités grecques et romaines, d’après les textes et les monuments, contenant l’explication des termes qui se rapportent aux moeurs, aux institutions, à la religion, et en général à la vie publique et privée des anciens. 5 t., 10 vol., Paris, 1877-1919, 5 t., 8664 p., 6000 ill. (= Graz, 1962-1963)
= Toulouse, Université de Toulouse 2 Le Mirail, http://dagr.univ-tlse2.fr/sdx/dagr/index.xsp

Een monumentaal werk van uitzonderlijke kwaliteit, dat uiteraard voor een belangrijk stuk verouderd is, maar dat interessant blijft als onovertroffen grabbelbak van ‘realia’ uit de oudheid.

Een online versie is beschikbaar aan de universiteit van Toulouse. De volledige DAGR werd ingescand en kan in pdf versie geconsulteerd worden. ‘Full text’ opzoekingen zijn mogelijk, waarmee begrippen in de tekst van diverse lemmata kunnen opgezocht worden.

Lexikon der alten Welt (LAW)

Andresen, C. – Erbse, H. e.a. (dir.), Lexikon der alten Welt, Zurich – Stuttgart, Artemis – Winkler, 1965, 3524 col. (= Stuttgart, Artemis – Winkler, 1990; = New York, Patmos, 2001

Bestrijkt zowel het Oude Nabije Oosten als de Grieks-Romeinse wereld. Oorspronkelijk uitgegeven in één volume, later in 3 volumes. De indices achteraan vergemakkelijken opzoekingen binnen de tekst van de lemmata. De bijlagen achteraan verdienen bijzondere vermelding:

  • Lijst van gekende Griekse en Latijnse manuscripten
  • Lijst van Griekse papyrus collecties (col. 3389-3402)
  • Lijst van antieke maten en gewichten (col. 3422-3426)
  • Lijst van afkortingen: deze lijst is in de eerste plaats bedoeld om de afkortingen in het LAW zelf te begrijpen, maar verschillende van deze afkortingslijsten worden als referentielijsten gebruikt door tijdschriften en auteurs van monografieën:
    • Antieke auteur en hun werken (col. 3439-3463)
    • Tijdschriften en standaardwerken (col. 3463-3486)
  • Topografisch register: lijst van plaatsen die op de 29 opgenomen kaarten voorkomen
Oxford Classical Dictionary (OCD)

Hornblower, S. – Spawforth, A. (ed.), The Oxford Classical Dictionary, Oxford, 2012, 4th ed. (1949, 1st ed)

Het belangrijkste naslagwerk in één volume. Online toegankelijk via de bibliotheek.

Woordenboek der Oudheid

Nuchelmans J. e.a. (dir.), Woordenboek der Oudheid. Encyclopedisch overzicht van het Oude Egypte – Het Oude Nabije Oosten – de Grieks-Romeinse Wereld en het Vroege Christendom (15 afleveringen), Bussum, 1965-1986, 3414 col.

De enige algemene encyclopedie in het Nederlands die in de buurt komt van de algemene internationale encyclopedieën.

The Oxford Encyclopedia of Greece and Rome

Gagarin, M. en Fantham, E. (ed.), The Oxford Encyclopedia of Greece and Rome, 7 vol., 2010

Van variabele kwaliteit.

Encyclopedia of Greece and the Hellenic Tradition

Speake Graham (ed.), Encyclopedia of Greece and the Hellenic Tradition. 2 vol., London – Chicago, 2000

Oxford Dictionary of Late Antiquity

Nicholson O. (ed.), The Oxford Dictionary of Late Antiquity. 2 vol., Oxford, 2018

Reallexikon der Germanischen Altertumskunde

Beck, H., J. Hoops (ed.), Reallexikon der Germanischen Altertumskunde. Berlin: Walter de Gruyter, 1973-2009

livius.org

Deze website is een nuttige collectie van degelijke artikels. Het doelpubliek is niet-academisch, maar het bevat erg veel nuttige informatie.