Historische geografie en topografie

Inleidingen en overzichten

  • Cary, M., The Geographic Background of Greek & Roman History, Oxford, Clarendon, 1949
  • Horden, Peregine – Purcell, Nicholas, The Corrupting Sea. A Study of Mediterranean History, Oxford, Blackwell, 2000, 761 p.
  • Jung, Julius, Grundriss der Geographie von Italien und dem Orbis Romanus, München, Beck, 1897, 2.
  • Nissen, H., Italische Landeskunde, 3 vol., Berlin, 1883-1902
  • Olshausen, E., Einführung in die Historische Geographie der Alten Welt, Darmstadt 1991
  • Philippson, – Kirsten, E., Die griechischen Landschaften, 4 vol., Frankfurt, 1950-1959
  • Pounds, Norman J. G., An Historical Geography of Europe. 450 B.C. – A.D. 1330, Cambridge, University Press, 1973
  • Pritchett, K., Studies in Ancient Greek Topography, 8 vol., Berkeley, Los Angeles – Amsterdam, 1965-1992

Bibliografieën

  • Bibliografia topografica della colonizzazione greca in Italia e nelle isole tirreniche, Pisa, Scuola Normale Superiore & Roma, École Française de Rome, 1977-
    Afkorting: BTCGI
    Een gigantische thematische overzichtsbibliografie van alles wat verschenen is i.v.m. de Griekse kolonies in Magna Graecia.

Geografische / topografische woordenboeken en encyclopedieën

Algemeen, regionaal en supra-regionaal

  • Åhlfeldt, Johan, Digital Atlas of the Roman Empire (DARE), 2015-: https://imperium.ahlfeldt.se/. Een online gazetteer met handige kaarten voor de Romeinse wereld en met aanduidingen van de belangrijkste plaatsen en wegen. Een van de ‘layers’ van dit platform is Regnum Francorum Online, http://francia.ahlfeldt.se/index.php, met uitgebreide informatie over de vroeg-middeleeuwse plaatsen in West-Europa.
  • Bell, Robert E., Place-names in classical mythology: Greece. Santa Barbara CA, 1989, 350 p.
    Handig om de antieke mythen en legenden in hun geografisch kader te plaatsen. Ongeveer 1000 toponiemen (steden, rivieren, bergen enz.) krijgen een eigen lemma. Het werk is beperkt tot het grondgebied van het moderne Griekenland.
  • Besnier, Maurice, Lexique de géographie ancienne, Paris, 1914, 893 p.
  • Brodersen, Kai (ed.), Metzler-Lexikon. Antike Stätten am Mittelmeer, Stuttgart 1999.
    Vrij selectief; enkel de ‘belangrijke’ steden zijn opgenomen. Mikt duidelijk op een ruim publiek.
  • Calderini, – Daris, S., Dizionario dei nomi geografici e topografici dell’Egitto greco-romano. 4 vol., 3 Suppl., Cairo – Madrid – Milano, 1935-2010
    Belangrijkste topografische referentiewerk voor Grieks-Romeins Egypte. Het eigenlijke werk (in 5 volumes) werd voltooid in 1987, maar diverse supplementbanden (Suppl. 5 in 2010) houden het werk up-to-date. De inhoud van al deze volumes is grotendeels verwerkt in de databank Trismegistos Places [cf. 6.4].
  • Gauthier, N. – Picard, J.-C., Topographie chrétienne des cités de la Gaule, des origines au milieu du VIIIe siècle, 1986-
  • Grant,, A guide to the Ancient World. A dictionary of classical place names, New York, 1986, 728 p.
    Handig, maar beknopt: er worden ca. 900 plaatsnamen in toegelicht (zowel steden, provincies, rivieren enz.)
  • Grässe, – Benedict, Fr. – Plechl, H., Orbis Latinus. Lexikon lateinischer geographischer Namen des Mittelalters und der Neuzeit, Grossausgabe, 3 vol., Brunswick, 1972, 4. Edition (1909, 2. Edition; 1860, 1. Edition)
    – verkorte versie: Handausgabe, Brunswick, 1971, 4e editie, 579 p.
    – Orbis Latinus online, Columbia, http://www.columbia.edu/acis/ets/Graesse/contents.html (gebaseerd op Grässe 1909, 2e Ed.)
    Een van de beste referentiewerken voor snelle opzoekingen, maar zeer beknopt in opzet: het is enkel bedoeld om de Latijnse namen (zowel oudheid, middeleeuwen als later) van moderne plaatsen te vinden.
  • Hansen, Mogens Herman – Nielsen, Thomas Heine (ed.), An Inventory of Archaic and Greek Poleis, Oxford, Oxford University Press, 2004. xvi, 1396 p.
    Systematisch overzicht en discussie van 1035 geattesteerde poleis. Geografisch en alfabetisch gerangschikt. Het naslagwerk is gemaakt in nauwe samenwerking met de uitgevers van de Barrington Atlas [cf. 8.6.4]. De geografische verwijzingen in de inventaris zijn naar de Barrington Atlas.
  • Latin place names found in the imprints of books printed before 1801 and their vernacular equivalents in AACR2 (Anglo-American Cataloguing Rules) form, Provo UT, Bringham Young University, Harold B. Lee Library, ° 1997, http://rbms.info/lpn/
  • Lauffer, Siegried (ed.): Lexikon der historischen Stätten; von den Anfängen bis zur Gegenwart, München, 1989
  • Smith, William (ed.), A Dictionary of Greek and Roman Geography, 2 vol., London, 1854-1857
  • Sonnabend, Holger (ed.), Mensch und Landschaft in der Antike: Lexikon der historischen Geographie, Stuttgart e.a., Metlzer, 1999, 660 p.
    Beknopt lexicon bij de historische geografie van de oudheid. Het werk bevat meer dan 200 artikels over diverse thema’s van belang voor historische geografie. De kwaliteit van de artikels is echter zeer ongelijk en het geheel mist een duidelijke focus. Zo worden ook artikels over poëzie (Dichtung) en monarchie en democratie opgenomen.
  • Stillwell, Richard, The Princeton encyclopedia of classical sites, Princeton, 1976, 1019 p.
    : PECS
    De afzonderlijke lemmata van deze encyclopedie zijn opgenomen in de Perseus Digital Library, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0006
    Handig referentiewerk voor sites met overblijfselen uit de klassieke oudheid. Bevat ongeveer 3000 artikels, telkens met beperkte bibliografie. Belangrijk maar beknopt.
  • Trismegistos Places, Leuven, http://www.trismegistos.org/geo/ [cf. 6.4]
    Deze databank van antieke plaatsnamen is nagenoeg volledig voor Egypte en voor de plaatsnamen vermeld in de Latijnse documentaire bronnen, maar breidt zich uit over het hele Middellanse-Zeegebied en het Midden Oosten. Voor elke plaats worden de antieke opschriften en papyri opgesomd die daar gevonden zijn, en de antieke referenties naar die plaats in de documentaire bronnen van de oudheid.
  • Zahariade, (ed.), Lexicon of the Greek and Roman cities and place names in Antiquity (ca 1500 BC – ca AD 500), Amsterdam, Hakkert, 1992-
    Groots opgezet project. De 12 fascikels die tot hiertoe verschenen zijn (het laatste in 2013) gaan tot het lemma ‘Bovianum’. Als het ooit voltooid geraakt, kan het een nuttig referentiewerk worden, maar jammer genoeg is de opgenomen informatie vaak verouderd en bevat het werk veel fouten.
  • Tabula imperii Byzantini

Een reeks voor de historische geografie van het Byzantijnse rijk. Er komt ook een digitale poot: https://tib.oeaw.ac.at/

 

Sub-regionaal en stedelijk

  • Falivene, M. R.. The Herakleopolite nome: A catalogue of the toponyms with introduction and commentary. AmericanStudies in Papyrology 37. Atlanta, 1998
  • Judeich, Walther, Topographie von Athen (= Handbuch der Altertumswissenschaft 3,2,2), München 1931, 2. (1905, 1. Aufl.)
    Met gedetailleerd stadsplan. Voorbijgestreefd door Travlos 1971
  • Kardos-J., Topographie de Rome. Les sources littéraires latines, Paris, 2000, 402 p.
    Kardos M.-J., Lexique de topographie romaine (Topographie de Rome II), Paris, 2002, 373 p.
    Beperkte opzet: verzamelen van alle topografische verwijzingen in literaire bronnen.
  • Lexicon topographicum urbis Romae
    Steinby, M. (ed.), Lexicon topographicum vrbis Romae, Rome, 6 vol., 1993-2000
    Afk. LTUR
    Monumentaal werk in 5 delen + 1 deel addenda en indices. Niet in UGentLa Regina A. (ed.), Lexicon Topographicum Vrbis Romae. Suburbium, Rome, 2001-
    Een uitbreiding op LTUR. Momenteel zijn 3 delen verschenen (tot de L).
  • Müller-Wiener,, Bildlexikon zur Topographie Istanbuls. Byzantion – Konstantinupolis – Istanbul bis zum Beginn des 17. Jahrhunderts, Tübingen, 1977, 536 p., 631 ill. (Deutsches Archäologisches Institut)
  • Nash,, Bildlexikon zur Topographie des antiken Rom. 2 Bd., Tübingen, 1961-1962, 544 p. & 535 p.
    Engelse vertaling: Pictorial dictionary of Ancient Rome. 2 vol., New York – London, 1968, 2nd ed. (1962, 1st ed.), New York, London, 1968, 544 p. & 535 p.
    Belangrijk topografische referentiewerk voor Rome. Behoort tot een reeks gelijkaardige ‘Bildlexika’ samengesteld in opdracht van en uitgegeven door het Duits Archeologisch Instituut.
    Best te gebruiken samen met Platner – Ashby 1929 en Richardson 1992
  • Pergola, Philippe – Santangeli Valenzani, Riccardo – Volpe, Rita (ed.), Il suburbium di Roma dalla crisi del sistema delle ville a Gregorio Magno, Roma, École Française de Rome, 2003, 758 p. (Collection École Française de Rome 311)
    Grondige bespreking van de geïdentificeerde sites in de onmiddellijke omgeving van Rome. Met bijzondere aandacht voor de eigenaars van landelijke domeinen.
  • Platner,B. – Ashby, Th., A topographical Dictionary of Ancient Rome, Oxford, 1929, 608 p. (= Rome, 1965)
    = Chicago, Electronic Open Stacks (EOS), http://efts.lib.uchicago.edu/cgi-bin/eos/eos_page.pl?callnum=DG16.P72
    Lange tijd het belangrijkste referentiewerk in het Engels, maar nu grotendeels vervangen door Richardson 1992.
  • Pruneti, P., I centri abitati dell’Ossirinchite: Repertorio toponomastico. Papyrologica Florentina 9. Firenze, 1981
  • Richardson, jr., A New topographical dictionary of Ancient Rome, Baltimore – London, 1992, 458 p., 92 fig.
    Vergelijkbaar in opzet met Platner – Ashby 1929, maar up-to-date. Best te gebruiken samen met Nash 1968, waar veel meer beeldmateriaal te vinden is.
  • Rivet, Alfred Lionel Frederick – Smith, Colin, The place-names of Roman Britain, London, 1979
  • Timm, Stefan, Das christlich-koptische Ägypten in arabischer Zeit. Eine Sammlung christlicher Stätten in Agypten in arabischer Zeit, unter Ausschluss von Alexandria, Kairo, des Apa-Mena-Klosters (Der Abu Mina), der Sketis (Wadi n Natrun) und der Sinai-Region. Teil 1. (A-C). Teil 2. (D-F). Teil 3. (G-L). Teil 4. (M-P). Teil 5. (Q-S). Teil 6. (T-Z) (TAVO, 41/1-6), Wiesbaden, 1984-1992
  • Travlos, John, Bildlexikon zur Topographie des antiken Athens, Tübingen, 1971, 590 p., 722 ill.
    Engelse vertaling Pictorial Dictionary of Ancient Athens, New York – London, 1971, 590 p., 722 ill. (= New York, 1980)
  • Travlos, John, Bildlexikon zur Topographie des antiken Attika, Tübingen, 1988
  • Le plan de Rome. Restituer la Rome antique: http://www.unicaen.fr/services/cireve/rome/pdr_restitution.php?fichier=projet
  • Digital Roman Forum:
    http://dlib.etc.ucla.edu/projects/Forum
  • A gazetteer of the Roman world: http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Periods/Roman/home.html
    Een overzicht met foto’s van archeologische monumenten uit Romeins Italië.

Kaarten en atlassen

  • Harley, John Brian – Woodward, David (ed.), History of Cartography, 6 vol., Chicago, University of Chicago Press, 1987-. Vol. 1. Cartography in prehistoric, ancient, and medieval Europe and the Mediterranean, 1987
  • Barrington Atlas of the Greek and Roman World
    Talbert, J. A. (dir.), Barrington Atlas of the Greek and Roman World. 3 vol., 1 cd-rom, Princeton University Press, 2000, 175 p., 99 maps & 1500 p.Veruit de beste en meest gedetailleerde topografische atlas. De kaarten zijn op schaal 1:1.000.000, schaal 1:500.000 en schaal 1:150.000.
    De ene band met kaarten (in kleur) en indices wordt aangevuld met 2 banden ‘Map-by-Map Directory’ waarin gedetailleerde gegevens te vinden zijn op de informatie geboden door de kaarten. Dit is een bijzonder handige plaats om informatie te vinden over toponiemen, wegen, rivieren enzovoort. Jammer genoeg ontbreken de grensaanduidingen van antieke (en moderne) landen en regio’s. Van hieruit kan de gebruiker verder naar primaire brongegevens of secundaire literatuur. Deze ‘map-by-map directory’ kan ook via de cd-rom geconsulteerd worden.
    De inhoud van de Barrington Altas is digitaal verwerkt in de online gazetteer Pleiades, https://pleiades.stoa.org/, die beknopte geografische informatie en kaarten wil bieden voor de meeste plaatsen uit de (wereldwijde) oudheid.
    De digitale platformen Pleiades, Digital Atlas of the Roman Empire en Trismegistos Places zijn met elkaar verbonden langs het platform Pelagios, https://pelagios.org/, dat zelf ook kaarten genereert.
  • Bengtson, Hermann – Milojcic, e.a., Grosser historischer Weltatlas. I. Vorgeschichte und Altertum, München, 1978, 6. Aufl. (1953, 1. Aufl.)
    De klassieker.
  • Cabanes, Pierre, Petit atlas historique de l’Antiquité grecque, Paris, Armand Colin, 2007, 2ème éd. (1999, 1ère éd.)
  • Cancik, Hubert, Der Neue Pauly. Supplemente 3: Historischer Atlas, 2007 [cf. 3.3.1]
  • Cornell, Tim – Matthews, John, Atlas of the Roman World, New York, Facts on File, 1982, 240 p
    Degelijk, maar op studentenniveau. De tegenhanger van Levi, Atlas of the Greek World, 1980.
  • Finley, Mose I., Atlas of Classical Archaeology, New York, McGraw-Hill, 1977, 256 p.
  • Forma Italiae, 1926-
    Lopend project aan de universiteit van Roma, “La Sapienza”. Doelstelling is een archeologische kaart te maken van Italië. 44 kaarten zijn reeds verschenen: http://www.formitaliae.it/fi/index.html
  • Grant, , The Routledge Atlas of Classical History. From 1700 BC to AD 565, London – New York, Routlege, 1994, 5th edition, 116 p., 92 maps (b/w) (Routledge Historical Atlases)
  • Hammond,G.L., Atlas of the Greek and Roman World in Antiquity, Park Ridge, New Jersey, 1981, 56 p.
  • Haywood, John, The historical atlas of the Celtic World, London, Thames & Hudson, 2001
  • Hewsen,, Armenia. A historical atlas. Chicago 2001
  • Jones, Barri – Mattingly, David, An Atlas of Roman Britain, Oxford, Blackwell, 1990, 341 p.
  • Kiepert, Heinrich – Huelsen, , Formae Urbis Romae Antiquae. Accedit nomenclator topographicus, Berolini, Reimer, 1912, 2a ed.
  • Kiepert, Heinrich, Atlas antiquus. Zwölf Karten zur alten Gechichte, Berlin, 1902, 12. (Berlin, 1854, 1. Aufl.)
  • Lanciani, Rodolfo, Forma urbis Romae, Mediolani, Ulricum Hoepli, 1893-1901 (= Roma, Quasar, 1989), 12 p., 46 ch.
    Bijzonder gedetailleerde kaart van de stad Rome in 46 deelkaarten (op schaal 1:1000)
    Online beschikbaar: http://www.iath.virginia.edu/rome/forma_urbis.html
  • Levi, Peter, Atlas of the Greek World, New York, Facts on File, 1980, 239 p.
    Degelijk, maar op studentenniveau. De tegenhanger van Cornell – Matthews, Atlas of the Roman World, 1982.
  • Scarre, Chris, Penguin Atlas of Ancient Rome, London, Penguin, 1995
    = Scarre, Chris, Atlas de la Rome antique. 800 av. J.-C. – 540 p. J.C.. De la naissance de la République à la chute de l’Empire, Paris, Autrement, 1996
  • Stier, E. – Kirsten, E. e.a., Westermann Grosser Atlas zur Weltgeschichte, Brunswick, 1972, 8. Aufl.
  • Tabula Imperii Romani, 1930-
     TIR
    Een megaproject gecoordineerd door de Union Académique Internationale. De bedoeling is om een volledige kaart van het Romeinse rijk op schaal 1:1.000.000 te maken (met sommige kaarten op kleinere schaal), in 52 kaarten. 35 kaarten zijn tot nu uitgegeven.
  • Talbert, Richard J. A., Atlas of Classical History, London, 1985, 217 p., 134 maps (b/w)
    Enkel zwart wit kaarten met doorgaans weinig detail, maar interessant vanwege de uitvoerige teksten die de kaarten duiden.
  • Tübinger Atlas des Vorderen Orients.
    Roellig, (ed.), Tübinger Atlas des Vorderen Orients. Teil A Geographie, 10 Bd., Teil B Geschichte, 10 Bd.+ 1 Bd. Sonderseiten, Wiesbaden, Dr. Ludwig Reichert-Verlag, 1969-1993, 295 Karte.
    Afk. TAVO
    + Beihefte zur Tübinger Atlas des Vorderen Orients
    Reeks van 57 monografieën.
    Bestrijkt de gehele geschiedenis van het Nabije Oosten tot de 20e eeuw.
  • Van Der Meer – Mohrmann, Chr., Atlas de l’antiquité chrétienne, Bruxelles – Paris, 1960
De Peutingerkaart

De enige bewaarde antieke kaart uit de oudheid. De kaart toont de belangrijkste wegen van Britannia tot in India in de 4e-5e eeuw n.C.. Het enige bewaarde manuscript ervan dateert uit de 13e eeuw en werd ontdekt door Conrad Celtis, die het bij zijn dood in 1508 naliet aan Konrad Peutinger. De kaart hoort vermoedelijk bij een uitgeschreven (maar niet bewaard) Itinerarium.

  • Bosio,, La Tabula Peutingeriana: una descrizione pittorica del mondo antico, Rimini, 1983, 234 p. (I monumenti dell’arte classica, 2)
  • Levi, Annalina – Levi, Mario, Itineraria picta. Contributo allo studio della Tabula Peutingeriana, Roma, “L’Erma” di Bretschneider, 1967, 253 p. (Studi e materiali del Museu dell’Impero Romano, no. 7)
  • Miller, Konrad, Die Weltkarte des Castorius genannt die Peutingersche Tafel, Ravensburg, Maier, 1887/1888
    = Tabula Peutingeriana, at: Bibliotheca Augustana, http://www.fh-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost03/Tabula/tab_pe00.html
    Internet versie op basis van de uitgave van Conrad Miller 1887-1888
  • Rathmann, Michael, Tabula Peutingeriana. Die einzige Weltkarte aus der Antike, Darmstadt, 2018
  • Talbert, Richard J. A., Rome’s world. The Peutinger Map reconsidered, Cambridge, 2010
  • Weber, Ekkehard, Tabula Peutingeriana: Codex Vindobonensis 324. Kommentar, Graz, Akademische Druck- und Verlagsanstalt, 1976
    Een integrale facsimile-uitgave van de Peutingerkaart.

 

Leuke website: Measuring and mapping space: http://isaw.nyu.edu/exhibitions/space/index.html