Iconografische bronnen

Onderstaand overzicht van hulpmiddelen en vindplaatsen van iconografische bronnen heeft betrekking op zowel de Middeleeuwen als de Vroegmoderne tijd.

 

Miniaturen in handschriften

Handschriftencollecties in België

  • Medieval Manuscripts in Flemish Collections (Vlaamse Erfgoedbibliotheken, mmfc.be)
  • Online guide to mediaeval manuscripts in Wallonia – Brussels (CICweb.be)
  • Koninklijke Bibliotheek van België: handschriftencollectie en oude drukken via catalogi en referentiewerken ontsloten (zie website). Tot deze collectie behoort onder meer de Librije van de hertogen van Bourgondië. Bepaalde delen van de collectie zijn online doorzoekbaar, maar er is geen specifieke zoekmachine voor iconografisch materiaal.
  • Universiteitsbibliotheken
    • Derolez, Albert. Medieval manuscripts Ghent University Library. Gent: Snoeck, 2017.
    • Bijzondere collecties KULeuven, bv. Illuminare Image Database (IID): middeleeuwse en vroegmoderne manuscripten
    • …
  • Lokale openbare bibliotheken en erfgoedbibliotheken (bijvoorbeeld Handschriften en Oude Drukken in de Hoofdbibliotheek Brugge Biekorf)
  • …

Handschriftencollecties in het buitenland

  • Base des manuscrits enluminés de la Bibliothèque Nationale de France: verluchte handschriften collectie van de BNF met online zoekmachine.
  • Catalogue of illuminated manuscripts British Library: middeleeuwse en Renaissance manuscripten uit de British Library online doorzoekbaar.
  • Medieval Illuminated manuscripts: Digitalisatieproject van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag doorzoekbaar via iconclass-classificatie.
  • Medieval Manuscripts in Dutch Collections: middeleeuwse manuscripten tot ca. 1550 uit Nederlandse collecties
  • Enluminures: digitalisatieproject verluchte handschriften van honderdtal openbare bibliotheken in Frankrijk (uitgezonderd Parijs).
  • Digita Vaticana: digitaliseringsproject manuscripten bibliotheek Vaticaan.
  • …

Bijzondere digitaliserings- of ontsluitingsprojecten

bijvoorbeeld:

  • Mmmonk verenigt zo’n 820 middeleeuwse manuscripten van de abdijen van Sint-Bavo, Sint-Pieter, Ten Duinen en Ter Doest.
  • The Online Froissart: de kronieken van Jean Froissart (ca. 1337-1405) zijn een belangrijke bron voor geschiedschrijving over de Honderdjarige Oorlog en bevatten ook heel wat miniaturen.
  • Scriptorium: Medieval and Early Modern Manuscripts Online: een repertorium van Engelse verzamelhandschriften uit de periode ca. 1450-1720. De meeste handschriften worden bewaard in bibliotheken verbonden aan Cambridge University. De website biedt digitale facsimile’s van de handschriften.

Catalogi en studies

Via (tentoonstellings)catalogi en specifieke studies miniaturen op het spoor komen, bijvoorbeeld:

  • Derolez, Albert. The library of Raphael de Marcatellis, abbot of St. Bavon’s, Ghent, 1437- 1508. Gent: Story-Scientia, 1979.
  • Smeyers, Maurits, ed. Vlaamse miniaturen voor Van Eyck (ca. 1380 – ca. 1420): catalogus. Leuven: Peeters, 1993.
  • Smeyers, Maurits. Vlaamse miniaturen van de 8ste tot het midden van de 16de eeuw: de middeleeuwse wereld op perkament. Leuven: Davidsfonds, 1998.
  • Bousmanne, Bernard en Thierry Delcourt, eds. Vlaamse miniaturen 1404 – 1482. Leuven: Davidsfonds, 2011.
  • Repertorium van verluchte handschriften ‘Collectie Vlaanderen’: inventarisatie, screening en ontsluiting van openbare en semi-openbare handschriftencollecties in steden en gemeenten in Vlaanderen door Karen De Coene, Anke Esch, Tine Melis et al. Leuven: Studiecentrum Vlaamse Miniaturisten, 2003, 2 delen.

 

Incunabelen en gedrukte bronnen

Digitale toegangen en bibliografieën tot wiegendrukken

  • Incunabula Short Title Catalogue (ISTC) van de British Library
  • Inkunabelkatalog der Bayerischen Staatsbibliothek (BSB-Ink)
  • Gesamtkatalog der Wiegendrucke (Staatsbibliothek zu Berlin)

Digitale toegangen en bibliografieën tot gedrukte bronnen

  • Universal Short Title Catalogue (USTC)
  • Short Title Catalogue Netherlands (STCN)
  • Short Title Catalogue Vlaanderen (STCV). De bibliografie van het handgedrukte boek

Digitale facsimile’s van oude drukken

  • Delpher
  • Early Dutch Books Online
  • English Books Online (EEBO)
  • Eighteenth Century Collections Online (ECCO)

 

Grafiek

  • Hébert, Michèle. Inventaire des gravures des Écoles du Nord. 1440-1550. 2 vols. Parijs: Bibliothèque nationale, 1982-1983.
  • Lehr, Max. Geschichte und Kritischer Katalog des Deutschen, Niederländischen, und Französischen Kupferstichsum 15. Jahrhunderts. 10 vols. Wenen: Gesellschaft fur vervielfaltigende Kunst, 1908-1934.
  • Schreiber, Wilhelm. Handbuch der Holz-und Metallschnitte des XV. Jahrhunderts. 8 vols. Leipzig: Verlag Hiersemann, 1926-1930.

 

Wapen- en zegelkunde

Wapenkunde

  • Instap tot het bestuderen van heraldiek: Croenen, Godfried. ‘Heraldiek.’ In Hoe schrijf ik de geschiedenis van mijn gemeente? Deel 3A, Hulpwetenschappen, uitgegeven door Jan Art, 195-213. Gent: Stichting Mens en Kultuur, 1995.
  • Honoré Rottier, Marc Van de Cruys en Piet Bultsma. Heraldiek: wapens kennen en herkennen. Leuven: Davidsfonds, 2004.

Zegelkunde

  • Instap tot sigillografie: Prevenier, Walter. ‘Zegelkunde.’ In Hoe schrijf ik de geschiedenis van mijn gemeente? Deel 3b: Hulpwetenschappen, uitgegeven door Jan Art, 75-89. Gent: Stichting Mens en Kultuur, 1995.

Repertoria van zegels(vaak thematisch en/of geografisch, van territoriale vorsten, per type of per bewaarinstelling), bijvoorbeeld:

  • Laurent, René. Les sceaux des princes territoriaux belges du Xe siècle à 1482, Studia 39-41. Brussel: Algemeen Rijksarchief, 1993.
  • Laurent, René. Les sceaux des princes territoriaux belges de 1482 à 1794, Studia 70. Brussel: Algemeen Rijksarchief, 1997.
  • De Mey, Lieve, m.m.v. Thérèse de Hemptinne. Répertoire des sceaux des villes du comté de Flandre au Moyen Âge 1200-1500, Studia 165. Brussel: Algemeen Rijksarchief, 2019.
  • …

Gedigitaliseerde collectie zegelafgietsels in het Algemeen Rijksarchief (Brussel)

Project Sigilla (Frankrijk)

 

Andere kunstobjecten

Algemeen

  • BALaT (Belgian Art Links and Tools) van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK-IRPA) bevat een volledige inventaris van het openbaar kunstbezit in België.

Chronologisch-thematisch: klassieke oudheid

  • Raadpleeg Vannuffelen, Peter, Compendium oude geschiedenis, 2021, hoofdstuk 8: archeologie en kunstgeschiedenis. Dit compendium bevat verwijzingen naar publicaties en databanken m.b.t. vazen, sculpturen, schilderkunst, beeldbanken enzoverder over de klassieke oudheid.

Wandtapijten

  • Toegang tot iconografie van de Vlaamse wandtapijten: Delmarcel, Guy. Het Vlaamse wandtapijt van de 15de tot de 18de eeuw. Tielt: Lannoo, 1999.
  • Tapices flamencos en España

Glasramen

  • Corpus Vitrearum International. Specifieke repertoria per land: voor België werden zes volumes gepubliceerd (deels chronologisch, deels per provincie) en voor Nederland vier (deels chronologisch, deels per kerkgebouw).

Grafmonumenten

  • Grafmonumenten zijn vaak per kerkgebouw geïnventariseerd. Indien je op zoek bent naar een bepaalde persoon (of familie), moet je weten waar zijn/haar graf zich bevindt. Enkele voorbeelden:
  • De Saint-Genois, Jules, Ph. Blommaert, Victor Baillard, Graf- en gedenkschriften der provincie Oost-Vlaanderen. 5 vols. Gent: Hebbelynck, 1865-1870.
  • Vermeersch, Valentin. Grafmonumenten te Brugge voor 1578. 3 vols. Brugge: Raaklijn, 1976.

Religieuze voorwerpen

  • Erfgoedinzicht (collecties van kloosters, abdijen en kerken op terug te vinden)
  • Museum Catharijneconvent Utrecht

Postkaarten en postzegels

  • Delcampe & Akpool: marktplaatsen voor verzamelaars, met o.m. historische prentbriefkaarten.(marktplaats voor verzamelaars)

 

Schilderijen en kunstprenten

Catalogi en studies

  • Literatuur opsporen via bibliografische databank International Bibliography of Art.
  • Via tentoonstellingscatalogi of wetenschappelijke studies over bepaalde kunststromingen of makers schilderijen, gravures of prenten opzoeken.

Collecties en prentenkabinetten van bibliotheken en musea

Opmerking: de collecties van deze instellingen beperken zich vaak niet tot prenten en schilderijen, bevatten vaak ook handschriften, objecten, foto’s enzoverder.

  • Lokaal: Stadsmuseum Gent (STAM), Museum aan de Stroom, Museum Mayer van den Bergh, Museum Plantijn-Moretus, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, Rubenshuis, Snijders & Rockoxhuis, Groeningemuseum Brugge, Arentshuis, Museum voor Schone Kunsten Gent, Hof van Busleyden …
  • Nationaal: BALaT (Belgian Art Links and Tools) van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK-IRPA) bevat een volledige inventaris van het openbaar kunstbezit in België, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (Fabritius), Archief voor Hedendaagse Kunst in België (AHKB), Koninklijke Bibliotheek Brussel, Art in Flanders (vroeger LukasWeb), Vlaamse Kunstcollectie, Archiefpunt (vroeger Archiefbank Vlaanderen, private archieven), Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, Flandrica, Erfgoedinzicht, Vlaamse Erfgoedbibliotheken, andere erfgoedbanken …
  • Internationaal: Rijksmuseum Amsterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, British Library, British Museum, the Getty, MeMo (Medieval Memoria Online), Geheugen van Nederland, Joconde Portail des collections des musées de France, RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, AKG Images, Europeana, Victoria & Albert Museum, Vads – the online resource for visual arts, Royal Collection Trust, Library of Congress, Metropolitan Museum of Art, Artstor, Patrimonio Nacional, Vatican Museums, Web Gallery of Art, Artstor, Bridgeman Images …

Repertorium van Vroegnederlandse schilderkunst

  • Max Friedländer, Early Netherlandish Painting. 14 vols. (Brussel, 1967-76). Voor een nadere toegang volgens de Iconclass-classificatie: zie Yassu Frossati-Okayama, Iconclass indexes. Early Netherlandish Painting (Leiden, 2002-2010).
  • Nu ook digitaal (Friedländer 3.0): http://xv.kikirpa.be/friedlaender-30/

Virtuele tentoonstellingen

gemaakt in de schoot van wetenschappelijke instellingen

Goed gerepertorieerde kunstprenten

  • The New Hollstein Dutch & Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts, 1450-1700
  • …

Stadsiconografie

  • Flandria Illustrata (Universiteitsbibliotheek Gent): tweedelig rijkelijk geïllustreerd historiografisch en cartografisch werk van Antonius Sanderus (1586-1664) over het graafschap Vlaanderen.
  • Atlas Goetghebuer (Archief Gent): verzameling historisch beeldmateriaal over de stad Gent bij elkaar gebracht door Pierre-Jacques Goetghebuer (1788-1866) en later aangevuld door archivarissen wat resulteerde in een iconografische atlas die meer dan tienduizend afbeeldingen telt.
  • Delepierre, Octave. Album pittoresque de Bruges. Brugge: Buffa, 1837-1840.
  • Michiels, Guillaume. Iconografie der stad Brugge. 3 vols. Brugge: Walleyndruk, 1964-1968.
  • de Cantillon, Philippe. Délices du Brabant et de ses campagnes. Amsterdam: Neaulme, 1757.
  • De Historische Atlassen van het Gemeentekrediet en Uitgeverij SUN.

Voorbeeld functionele prenten: propagandaprenten in de Nederlanden

  • Collecties ‘historieprenten’ (16e-19e eeuw)
    • Verzameling Frederik Muller in het Rijksprentenkabinet te Amsterdam
    • Stichting Atlas van Stolk in het Historisch Museum te Rotterdam
  • Repertoria
    • Stijn Van Rossem, Revolutie op de koperplaat. Repertorium van politieke prenten tijdens de Brabantse Omwenteling, 1787-1792. Leuven: Peeters, 2012.
  • Studies
    • Daniel R. Horst, De opstand in zwart-wit. Propagandaprenten uit de Nederlandse Opstand 1566-1584. Zutphen: Walburg pers, 2003.

Allerlei collecties

  • Vliegende Bladen Universiteit Gent (voornamelijk moderne periode)
  • Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
  • Nationaal Museum van de Speelkaart (Turnhout)
  • Victoria & Albert Museum Londen
  • …