Moderne historici hebben een groot voordeel: er zijn zeer veel bronnen beschikbaar voor de moderne en hedendaagse periode. Dit geldt ook voor historisch beeldmateriaal. Met de uitvinding van de fotografie in de 1e helft van de 19de eeuw en de popularisering ervan vanaf het einde van de 19de eeuw vond er een explosie aan fotografische bronnen plaats. Hetzelfde geldt voor bewegend beeld in de 20ste eeuw.
FOTO
Een goed inleidend overzicht van Belgische vindplaatsen voor foto’s – waarop ook ons overzicht deels gebaseerd is – vind je in:
- Ollivier, Hendrik. “Foto’s.” In Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19de-20ste eeuw, uitgegeven door Patricia Van den Eeckhout en Guy Vanthemsche, 1611-44. Brussel: Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 2017. (De editie van 2009 kan je online raadplegen).
FILM
Voor archieven met film baseerden we ons op:
- Convents, Guido. “Film.” In Bronnen voor de studie van het hedendaagse België, 19de-20ste eeuw, uitgegeven door Patricia Van den Eeckhout en Guy Vanthemsche, 1645-1673. Brussel: Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 2017. (De editie van 2009 kan je online raadplegen).
Het is duidelijk dat foto’s en bewegende beelden zeer verspreid worden bewaard. Je vindt deze historische bronnen analoog in musea, archieven en bibliotheken, maar ook in toenemende mate in gedigitaliseerde vorm in online beeldbanken. Er komen echter voortdurend nieuwe vindplaatsen online. Het is daarom onmogelijk een exhaustief overzicht te geven. Ga daarom eventueel zelf op zoek naar up-to-date overzichten, zoals bv. via beeldbanken.startpagina.nl (vooral Nederland, maar ook België en thematisch).
Nationaal
- Rijksarchief in België (ook digitaal aanbod met iconografisch materiaal)
- bv. Eerste Wereldoorlog (zie Inventaire de la Collection iconographique WWI)
- Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK-IRPA) – zoeken via BALaT (Belgian Art Links and Tools)
- Koninklijke Bibliotheek van België (KBR) (prentenkabinet met ook foto’s)
- Archief van het Koninklijk Paleis (zie bv. beschrijving fotocollectie Albert I en Elisabeth)
- Mundaneum (Bergen, ‘Google van papier’)
Musea
(Uitgebreider overzicht van musea in België)
Fotomusea
- FotoMuseum Antwerpen (FoMu)
- Musée de la Photographie (Charleroi)
Themamusea
- Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis
- Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis (KMLK, onderdeel van War Heritage Institute)
- Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (KMMA, AfricaMuseum)
- Huis van Alijn (Museum van het dagelijks leven)
- In Flanders Fields Museum (Eerste Wereldoorlog)
- Industriemuseum Gent (industrie en techniek)
- Kazerne Dossin – Memoriaal, Museum en Onderzoekscentrum over Holocaust en Mensenrechten
- KOERS. Museum van de Wielersport
- La Fonderie – Brussels museum voor arbeid en industrie
- Memorial Museum Passchendaele 1917 (Eerste Wereldoorlog)
- Mijnstreekmuseum Beringen (fotoarchief NV Mijnen)
- Musée de la Vie Wallonne (Luik)
- Museum Dr. Guislain (geestelijke gezondheidszorg)
- PARCUM – Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (CRKC)
- Red Star Line Museum (Transatlantische migratie)
- Sportimonium (Olympic Museum)
- Stadsmusea (STAM Gent, MAS Antwerpen, …)
- Trainworld (erfgoedcollectie NMBS)
- …
Archieven
(Uitgebreider overzicht van archieven in België)
Vlaanderen & Brussel
Culturele en levensbeschouwelijke archieven
- ADVN – Archief-, Documentatie- en Onderzoekscentrum voor het Vlaams-nationalisme
- AMSAB – Instituut voor Sociale Geschiedenis
- AMVB – Archief en Museum voor het Vlaams Leven te Brussel
- CAVA – Centrum voor Academische en Vrijzinnige Archieven
- DACOB – Archief en Bibliotheek voor de Studie van het Communisme (gedeelde fotocollectie met CARCOB)
- KADOC – Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving
- Letterenhuis – Archief voor Vlaamse letterkunde (Antwerpen, voormalige AMVC)
- Liberas – Centrum voor de geschiedenis van het vrije denken en handelen
- Religieuze instellingen (bv. Archief van de Zusters van Liefde van Jezus en Maria, Archief der Vlaamse Jezuïeten, Archief van Zusters Annuntiaten van Heverlee, Archief van de Vlaamse Minderbroeders, Vivant Univers – Archief van Witte Paters, archieven van bisdommen, etc.)
Thematische archieven
- AVG-Carhif – Archiefcentrum voor Vrouwengeschiedenis
- CegeSoma – Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (conflicten 20ste eeuw)
- CIVA – Sint-Lucasarchief (architecturaal patrimonium)
- Fonds Suzan Daniel (holebi en trans* archief, bewaring i.s.m. partnerarchieven)
- Kazerne Dossin – Memoriaal, Museum en Onderzoekscentrum over Holocaust en Mensenrechten
- Stads- en gemeentearchieven
- Universiteitsarchieven (Universiteitsarchief Gent, Universiteitsarchief KULeuven, …)
- …
Private collecties
Zoeken naar private (foto)collecties kan via:
- Archiefpunt Vlaanderen (portaalsite privé-archieven en -collecties)
- ODIS – Databank Intermediaire Structuren in Vlaanderen
Wallonië
- Numeriques.be (gedigitaliseerde collecties Franse Gemeenschap)
- IEV – Bibliothèque et Archives Institut Emile Vandervelde (IEV)
- CARHOP – Centre d’Animation et de Recherche en Histoire Ouvrière et Populaire
- CARCOB – Centre des Archives communistes en Belgique
- Form’action André Renard (syndicalisme)
- IHOES – Institut d’Histoire Ouvrière Économique et Sociale
- ALPHAS – Atelier Liégeois pour la Promotion de l’Histoire et des Archives Sociales
- …
Bibliotheken
Voor een uitgebreid overzicht van mogelijke bibliotheken met iconografische collecties verwijzen we je door naar het algemeen overzicht van bewaarinstellingen.
Erfgoed- en beeldbanken
Lokaal
- Heemkundige kringen, al dan niet in samenwerking met lokaal gemeente- of stadsarchief (bv. Beeldbank Geraardsbergen, Beeldbank Schoten, Erfgoedbank Geel, Erfgoedbank Mol, Erfgoedbank Tielt-Winge, Beeldbank Zwinstreek, …). Zoeken naar lokale verenigingen kan via de Erfgoedkaart van Faro . Neem eventueel contact op voor hulp.
- Gemeentelijke of stedelijke beeldbanken (bv. Beeldbank Oostende, Beeldbank Brugge, Beeldbank Gent, Made in Aalst, Beeldbank Felixarchief Antwerpen, …)
- Samengebrachte collecties uit lokale erfgoedinstellingen (bv. Gent Gemapt voor plaatsen in Gent op een kaart)
- Stedelijke samenwerkingsverbanden (bv. DAMS / Collectie Antwerpen voor Antwerpse musea en erfgoedinstellingen; Collectie van de Gentenaar voor collecties Gentse erfgoedinstellingen, …)
- Universitaire beeldbanken (bv. Beeldbank UGent, …)
- …
Regionaal
Erfgoed- en beeldbanken van regionale erfgoedcellen. Zie bv. ook Erfgoedcellen.be voor overzicht.
- Brussels Gewest (Erfgoedbank Brussel)
- West-Vlaanderen (Beeldbank Kusterfgoed, Westhoek verbeeldt, Erfgoedbank Midwest),
- Oost-Vlaanderen (Erfgoedbank Meetjesland, Erfgoedbank Vlaamse Ardennen, Erfgoedbank Leie Schelde, Erfgoedbank Land van Rode, Erfgoedbank Waasland, Erfgoedbank Land van Dendermonde)
- Antwerpen (Regionale Beeldbank regio Mechelen, Kempens erfgoed, Erfgoedbank Noorderkempen)
- Limburg (Beeldbank Haspengouw)
(Inter)provinciaal
- Erfgoedinzicht.be (West- en Oost-Vlaanderen)
- Erfgoedplus.be (Limburg, Antwerpen, Vlaams-Brabant)
Vanaf 2024 werkt meemoo – Vlaams instituut voor het archief aan een integratie van deze twee beeldbanken (meer weten).
Vlaanderen
- Flandrica (Virtuele Vlaamse erfgoedbibliotheek – collecties van de 6 Vlaamse erfgoedbibliotheken)
- Art in Flanders (Meemoo, beeldbank kunst en erfgoed uit Vlaanderen – het voormalige Lukasweb.be)
- Arthub Flanders (Vlaamse Kunstcollectie (VKC) – collecties van 5 Vlaamse kunsthistorische musea: KMSKA Antwerpen, Musea Brugge, MSK Gent, M Museum Leuven, Mu.ZEE Oostende)
- Inventaris Onroerend Erfgoed Vlaanderen (archeologisch, bouwkundig, landschappelijk en varend erfgoed – ook met afzonderlijke beeldbank)
- Inventaris Bouwkundig Erfgoed Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Thematisch
- Centrum voor Agrarische Geschiedenis (CAG) – met beeldbank
- Delcampe.net & Akpool: marktplaatsen voor verzamelaars, met o.m. historische prentbriefkaarten.
- Beeldbank Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ)
- Rosa vzw – Kenniscentrum voor gender en feminisme – bibliotheek
- …
Internationaal
Een exhaustief overzicht geven van internationale musea, archieven en beeldbanken is praktisch onmogelijk. Hieronder lijsten we enkele grote initiatieven en instellingen op.
Transnationaal
- Artstor – Access via UGent
- Social History Portal
- …
Europees
- Europeana (portaalsite voor Europese erfgoedinstellingen, dus ook foto’s van Belgische bewaarinstellingen. Zie bv. themacollectie fotografie)
- …
Nederland
- beeldbanken.startpagina.nl (portaalpagina)
- Regionale beeldbanken (bv. Beeldbank Amsterdam, Beeldbank Limburg (ook Belgisch-Limburg), Gelderland in beeld, Noord-Hollands archief, …)
- Beeldbank WO II
- Atria – Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis
- Het Geheugen (voorheen Geheugen van Nederland)
- IHLIA – LGBTI Heritage
- IISG – Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
- Nationaal Archief van Nederland (ook m.b.t. België, met o.a. collectie Spaarnestad Photo)
- NIOD – Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies
- RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis
- Nederlands Fotomuseum
- Rijksmuseum Amsterdam
- …
Frankrijk
- Gallica (Bibliothèque Nationale de France)
- La Contemporaine (vroeger BDIC, ook foto’s Eerste Wereldoorlog in België in Fonds Valois)
- …
Groot-Brittanië
- British Library
- Imperial War Museums
- Modern Records Centre (sociaal-economische geschiedenis)
- National Archives
- Royal Collection Trust
- Victoria & Albert Museum
- …
Duitsland
Verenigde Staten
- DPLA – Digital Public Library of America
- Getty Images
- Library of Congress (nationale bibliotheek) – Prints & Photographs Online Collection (PPOC)
- The Met – Metropolitan Museum of Art
- NARA – National Archives and Record Administration – Digital Photography Collections
- …
Periodieken & persfotografie
Door betere reproductietechnieken vonden foto’s ook hun weg naar de geschreven pers en ontstonden er professionele persfotografen en -agentschappen. De eerste foto’s in een Belgische krant verschijnen in 1909 in Le Soir.
Kranten en magazines
België
Algemeen
Kranten zoeken via Abraham (catalogus van Belgische kranten bewaard Vlaamse en Brusselse instellingen, 1800-2020)
- BelgicaPress (kranten uit collectie KBR, OCR, met VPN-verbinding raadpleegbaar 1814-1979)
- Fotoarchieven van kranten: Het Laatste Nieuws (Liberas), Vooruit en Volksgazet (Amsab-ISG), Gazet van Antwerpen (FotoMuseum Antwerpen)
Tijdschriften zoeken via Antilope (collectieve catalogus tijdschriften in Belgische wetenschappelijke bibliotheken)
- BelgicaPeriodicals (tijdschriften uit collectie KBR, met VPN-verbinding raadpleegbaar van 1622 tot vandaag)
Oorlogskranten
Foto’s in kranten uit de oorlogsperiodes zijn minder courant – zeker niet tijdens de Eerste Wereldoorlog – maar komen wel voor.
- Eerste Wereldoorlog: Belgian Press from the Great War (= bundeling collecties BelgicaPress, Nieuws van de Groote Oorlog en The Belgian War Press)
- Eerste en Tweede Wereldoorlog: The Belgian War Press (clandestiene en gecensureerde pers)
Internationaal
- Nederland: Delpher
- Groot-Brittannië: British Newspaper Archive
- Frankrijk: RetroNews (site perscollecties Bibliothèque Nationale de France), maar ook via Gallica
- Duitsland: Deutsches Zeitungsportal (via Deutsche Digitale Bibliothek)
- Spanje: Hemeroteca Digital (Biblioteca Nacional de España)
- Oostenrijk: ANNO Historische Zeitungen und Zeitschriften (Österreichische Nationalbibliothek)
- Europa: Europeana (zie collectie kranten)
- Verenigde Staten: Chronicling America: Historic American Newspapers(Library of Congress)
Persagentschappen
België
- persfotografie Belga Image
Internationaal
- Internationaal: Reuters
- Nederland: bv. ANP Fotoarchief
- Groot-Brittannië: Alamy
- VSA: Associated Press
Online expo’s
Digitale exposities en kennisplatformen gemaakt in de schoot van wetenschappelijke instellingen brengen vaak historisch beeldmateriaal rond een bepaald thema samen. Voor een vollediger overzicht verwijzen we je door naar deze overzichtspagina. Enkele relevante voorbeelden waar beeldcollecties centraal staan:
- Belgian Refugees 14-18 (Belgische vluchtelingen in Engeland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Amsab-ISG)
- Belgium World War II (Tweede Wereldoorlog, CegeSoma)
- Boer Vindt Land (Vlaamse migranten in Noord-Amerika, ADVN)
- Gent Gemapt (Geschiedenis Gent, Ghent Centre for Digital Humanities)
- UGentMemorie (Geschiedenis Universiteit Gent, Vakgroep Geschiedenis UGent)
- …
Rechtenvrije repositories
Elke originele creatie (dus ook foto’s) wordt automatisch beschermd door het auteursrecht. Dit geldt tot 70 jaar na de dood van de auteur. Daarna behoort een werk automatisch tot het publiek domein en kan het vrij worden gebruikt. Auteurs kunnen ook een Creative Commons-licentie toekennen aan hun werk, waarmee ze hergebruik onder voorwaarden toestaan.
- Wikimedia Commons (zie ook Wikidata Query Service met voorbeelden van gerichte SPARQL-zoekopdrachten)
- The Internet Archive
- The Public Domain Review (online magazine dat materiaal dat het publiek domein betreedt in de kijker plaatst)
- …
Grassroots collecties & sociale media
Ook amateurs van historische fotografie kunnen ad hoc collecties samenbrengen. Dit kan een website van bv. een bepaalde vereniging zijn, maar ook bv. via sociale media. Deze vindplaatsen hebben vaak een lokale heemkundige inslag.
- Facebook (zie bv. Facebookgroepen ‘[Stad/gemeente] zoals het ooit was’ of ‘[Stad/gemeente] d’antan’ etc. waar historisch beeldmateriaal, postkaarten, familiefoto’s, etc. worden gedeeld)
- …
Audiovisuele bronnen
België
- CINEMATEK – Koninklijk Belgisch Filmarchief
- Belgavox (Belgische filmjournaals)
- Audiovisuele archieven van het Ministerie van Defensie
Vlaanderen
- Meemoo, Vlaams instituut voor het archief
- Het Archief (beschrijvingen van beeld- en geluidsfragmenten uit de Vlaamse cultuur, media- en overheidssector)
- Het Archief voor Onderwijs (beeld- en geluidsfragmenten, op maat van het onderwijs)
- Archief Vlaamse Radio en Televisie (VRT)
- Museum en Archief van de Vlaamse Film
Wallonië
Overige instellingen met filmarchieven
- Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (Africamuseum)
- KADOC. Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving
- AMSAB – Instituut voor Sociale Geschiedenis
- Institut de la Mémoire Audiovisuelle Juive (IMAJ)
Nederland
Groot-Brittannië
- British Pathé (bioscoopjournaals en documentaires)
Beeldcollecties met IIIF
IIIF (International Image Interoperability Framework) is een internationale standaard voor de uitwisseling en het hergebruik van beelden (zie website). Een (onvolledige) lijst van instellingen die hun collectie in IIIF aanbieden vind je hier.
In Vlaanderen bieden de volgende instellingen delen van hun collectie al in IIIF aan:
- Universiteitsbibliotheek Gent
- Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis
- Liberas
- Musea Brugge
- Museum voor Schone Kunsten Gent
Zie ook digitale tools die gebruik maken van IIIF in de sectie ‘Hulpmiddelen‘.